Blokken – F. Bordewijk2 min read

Totalitarisme ligt altijd op de loer en juist in tijden waarin de vrijheid op z’n retour is, in de eeuwige golfbeweging van de tijd, kan het verhelderend zijn om een dystopisch werk uit het verlezen te herlezen.

Net als Brave New World van Aldous Huxley en 1984 van George Orwell bevat Blokken profetische inzichten die verbazing wekken. De ruimtevaart, televisie en de massale luchtvaart worden voorzien. Onderstaande passage lijkt vooruit te wijzen naar het gebruik van big data:

De Raad had de opstand voorzien aan meerder gebruik van de tunnels, aan vermeerderde vraag naar verkeersinsignes, aan intensiever personenvervoer te lucht – verschijnselen van onrust. De Raad was doorkneed in sociale vulcanologie.

De ‘strakke monumentaliteit harer bouwblokken’ doet denken aan architectonische en stedenbouwkundige aberraties, zoals de Bijlmermeer en Ommoord, met ‘gazons in de binnenhoven’ omdat de natuur ‘blijheid schonk en rust.’

Niet toevallig zijn de ideeën van ‘de functionele stad’ ontstaan in de jaren ’20, mede onder invloed van De Stijl. In dezelfde tijd schreef Bordewijk Blokken. De strenge lijnen van Mondriaan en Rietveld zien we terug in Blokken; niet alleen in de thematiek, maar ook in de stijl. Het proza is dusdanig uitgebeend dat het poëzie wordt:

Er waren geen lichten op aarde. Er was een overvloed van licht in de hemel. Daar waar de mens nog geen macht had leefde de romantiek, wild en vertoornd in haar zege. De stormwolken gingen geweldig, fregatten van de nacht, óverbespannen met zeil. De zeilen scheurden.

Zoals uit het bovenstaande citaat blijkt, beseft Bordewijk dat de mens de grillige natuur niet kan temmen.

De natuur, machtiger dan de wil der overheid, brak grillig speels de monotonie der samenkomst. Het dikke vernis van de Staat kon de oorspronkelijke kleuren niet doven.

Een sprankje hoop in een grauwe wereld. Toch is Blokken niet ‘aangenaam’ om te lezen. Als waarschuwing tegen totalitaire staatsmacht echter is het subliem. Het boek is als de nieuwe dag waarmee het verhaal eindigt: vorstkoud, rulrood, staalhard.