Conserve – Willem Frederik Hermans2 min read

In 1943, toen de universiteit wegens de oorlog werd gesloten en hij als student verder niets te doen had, dacht Willem Frederik Hermans bij zichzelf:

ik moet nu toch maar eens een Echt Boek schrijven… een Echte Roman, zo van zeg 250 pagina’s…. Ik heb dus nageteld hoeveel woorden ik daarvoor moest tikken, dat was verschrikkelijk veel, maar dan had ik bedacht: nou, als ik elke dag tien pagina’s tik, dan kan ik het in zoveel dagen voor elkaar hebben. Toen heb ik dus het boek Conserve bedacht, waarvoor ik een schema heb gemaakt, en ik begon te werken.

Toen Hermans het manuscript na enkele vruchteloze pogingen eindelijk aan een uitgever wist te slijten, liet deze, zich bevindend in sterk benevelde staat, het in een café liggen, waarna het nooit meer werd teruggevonden. Gelukkig had Hermans nog de doorslagen (vroeger kon je op een typemachine met carbonpapier een kopie maken), maar daarop stonden niet de vele verbeteringen en veranderingen die hij daarna had aangebracht.

De eerste editie verscheen zonder die verbeteringen, maar later zette Hermans zich er alsnog aan. Des te onbegrijpelijker is het dat er toch nog veel slordigheden en fouten in de tekst staan. Zo lacht de hoofdpersoon op pagina 97 zijn gouden tand bloot, die hij op bladzijde 59 al had laten trekken om deze te gelde te maken, ter bekostiging van zijn studie.

Conserve is een vrolijk boek vol incest, moord, doodslag en zelfmoord. Het staat onbekommerd bol van vooroordelen jegens indianen, negers en vrouwen. Zelfs wordt de Mormoonse kerk belasterd! Alle personages zijn in het begin gek, en op het eind krankzinnig. Wegens de ontuchtige moraal plaatsten de katholieke autoriteiten het boek op de index van verboden boeken.

Alleen in Europa, zei Jerobeam, daar zijn nog mensen zoals ik, vol weemoed om wat verdwijnen gaat, doordrongen van de schoonheid van nutteloze dingen!

De nog jonge Hermans was al gefascineerd door de paradoxen van het leven, bijvoorbeeld het tragische gegeven dat een antropoloog die een inheems volk bestudeert daarmee tegelijk bijdraagt aan de ondergang van dat volk. Wie is er gek, de in een gesloten inrichting opgenomen patiënt of juist de buitenwereld? Alles is voor niets, maar niemand wil het geloven:

De waarheid, dat alles inderdaad voor niemendal is, komt nu eenmaal altijd te veel in strijd met de hoop die leven doet.

Reve heeft zijn grandioze debuut, De avonden, nooit meer weten te overtreffen. Bij Hermans is dat anders. Als zijn literaire arbeid in de jaren nadien niet zo’n rijke en zoete (hoewel vaak juist zure) fruitschaal zou hebben opgeleverd, zou dit eerste pennenvruchtje nauwelijks de moeite waard zijn geweest.

Maar het is wel het boek waaraan uw dienaar zijn nom de plume ontleende, en met de kennis van het latere werk vindt de fijnproever in Conserve een kiemcel, hoewel eerder onbeholpen dan glanzend, van het genie van een van onze grootste schrijvers.