De klerk Bartleby – Herman Melville2 min read

De klerk Bartleby is een verhaal van Herman Melville, opnieuw vertaald en bijzonder fraai uitgegeven, met mooie illustraties. Met slechts 96 bladzijden heeft het meer diepgang dan menig dikke roman. Het nawoord van vertaalster Rosalien van Witsen is een roerende ode aan de schrijver, die in 1891 in eenzaamheid stierf na een lang en moeilijk leven.

De novelle is briljant geschreven, met de nodige humor. In het begin, als hij zijn collega’s op kantoor introduceert, lijkt het soms of Droogstoppel (Multatuli) aan het woord is. Mijn gedachten gingen ook even naar De nieuwe man van Thomas Rosenboom: de verteller heeft net zo weinig vat op Bartleby als Berend Bepol op Niesten, en raakt daardoor al net zo geobsedeerd door hem.

Voor de eerste keer in mijn leven werd ik overmand door een allesoverheersende schrijnende droefenis. Daarvoor had ik nooit iets anders ondervonden dan een niet onaangenaam gevoel van verdriet. Ik werd onontkoombaar tot wanhoop gedreven door mijn verbondenheid met het mensdom. Een broederlijk gevoel van droefenis! Want zowel Bartleby als ik waren zonen van Adam. Ik herinnerde me de vrolijke zijden kleding en de stralende gezichten van de mensen die ik die dag had gezien en die in feestkledij als zwanen de Mississippi van Broadway afzeilden. En ik vergeleek ze met de bleke klerk, en ik dacht bij mezelf: ach, het geluk lokt al het licht naar zich toe en daarom vinden we de wereld vrolijk, maar de ellende verstopt zich, en daarom denken we dat er geen ellende is.

Melville schetst een confrontatie tussen twee werelden: de maatschappij van oppassende burgers versus de eenling, die weigert zich aan te passen. Toch is het niet zoals bij Kafka, een individu tegen een niets ontziend bureaucratisch systeem. De ‘gewone’ wereld, vertegenwoordigd door de lankmoedige advocaat die aan het woord is, lijkt redelijk in alle opzichten. Maar is dat werkelijk zo? Aan verwarring en besluiteloosheid ten prooi besluit de verteller Bartleby te dulden, maar wat zullen zijn gelijken zeggen? Hun stille afkeuring weegt uiteindelijk zwaarder.

Vluchten is niet mogelijk, wegkijken evenmin. Wie is Bartleby en waar staat hij voor? Melville laat het open. Daardoor is het niet moeilijk het verhaal te betrekken op onze eigen tijd en de uitdagingen waar onze samenleving voor staat. Hierin ligt de universele kracht van deze geschiedenis. Ach Bartleby! Ach mensheid!