De Kremlinfluisteraar – Giuliano da Empoli5 min read
Dit boek las ik op 24 juni 2023, uitgerekend op de dag dat de huurlingen van de Wagnergroep het Russische militaire hoofdkwartier in Rostov bezetten en muitend optrokken in een mars op Moskou. Al eerder had de leider van de Wagnergroep, Jevgeni Prigozjin, openlijk kritiek geuit op de Russische president Poetin. De kale rebel was voorheen Poetins kok en vertrouweling. Zoals Guiliano da Empoli schrijft in De Kremlinfluisteraar: ‘De tsaar leeft in een wereld waarin de beste vrienden veranderen in hovelingen of in meedogenloze vijanden – meestal in beide.’
Via een ‘Space’ op Twitter (een maand later omgedoopt tot X), aanbevolen door Elon Musk zelf, becommentarieerde een aantal kenners live de mars van de Wagnergroep, zich beroepend op berichten uit van Oekraïense en Russische betrokkenen en ooggetuigen die werden geplaatst in obscure Telegram-groepen. Het nieuws kwam rechtstreeks binnen, ruimschoots voordat het werd opgepikt door andere accounts en kanalen, laat staan de gevestigde media, met hun bijna negentiende-eeuwse traagheid.
Sommigen meenden dat het laatste uur van Poetin had geslagen, maar al snel waren er verrassende wendingen in het spel, die iedereen voor raadselen stelden. Het wemelde van de speculaties. Kwam Poetin zwak over, zoals met name pro-Oekraïense bronnen beweerden? Of was dat wensdenken en was de sluwe vos bezig met een ingewikkeld schaakspel om zijn macht te bestendigen en zich van tegenstanders te ontdoen? Deed Poetin ‘een Erdogannetje’ en was er sprake van een schijncoup, alleen om tegenstanders te verleiden zich bloot te geven? Zouden ministers en officieren die ook maar een momentje had geaarzeld om de kant van Poetin te kiezen worden opgepakt?
In de tijd van de Koude Oorlog had je kremlinologen, die aan een licht opgetrokken wenkbrauw van Breznjev meenden te kunnen duiden welke kant het opging met de Sovjet-Unie. Met de huidige sociale media en de rechtstreekse berichten daarop beleven we kreminologie in de turbostand. Zowel de partijleiders uit de Sovjet-Unie als Vladimir Poetin vormen een voortzetting van de vroegere tsaren. En bij gebrek aan openheid over wat er werkelijk in het Kremlin gebeurt, spreken ze allen tot de verbeelding. Deze roman De Kremlinfluisteraar komt daar ook uit voort.
De Zwitsers-Italiaanse schrijver Giuliano da Empoli laat het verhaal vertellen door een voormalige vertrouweling van Poetin. Naar het schijnt, is dit personage gebaseerd op een werkelijk bestaande adviseur, ene Soerkov, die ooit een belangrijke man achter de schermen was. In De Kremlinfluisteraar heet hij Vadim Baranov, een liefhebber van literatuur in het algemeen en van de tamelijk onbekende Russische schrijver Zamjatin het het bijzonder. Op Twitter trof hij een andere kenner van Zamjatin, een buitenlandse journalist, en hij nodigde hem uit op zijn datsja. Tegen hem vertelt hij zijn verhaal. Op die basis is deze roman gebouwd.
Baranov vertelt hoe Vladimir Vladimirovitsj Poetin als onbekende beambte van de geheime dienst op het schild werd gehesen als premier en korte tijd later als de opvolger van Boris Jeltsin. Hij vertelt verder hoe Poetin zich vervolgens ontdeed van de oligarchen die hem als marionet wilde gebruiken en de nieuwe tsaar van Rusland werd, bekleed met de hoogste macht. Baranov wordt al snel door Poetin aangesteld in diens staf.
Op de verdieping van de premier waren een stuk of twintig vertrekken ontruimd voor de nieuwkomers. Daar installeerden wij ons: Poetin, zijn secretariaat, economische en militaire adviseurs, zijn communicatiestaf. We werkten dag en nacht: de steriele wandjes konden het geweld van onze ambities nauwelijks in bedwang houden. Op een paar meter afstand verliep het leven van de ambtenaren kalm en vredig als het wiegeliedje van een baboesjka in de negentiende eeuw. Later zou ik ontdekken dat het er altijd zo aan toegaat op ministeries: in één vertrek is een kleine groep koortsachtig aan het werk terwijl alle anderen geen bal uitvoeren.
Het leuke van dit boek is dat er voor mij, gewend om te werken in de staf van de hoogste bestuurder, veel herkenning in zit. Wat te denken van het onderstaande als typering van de bestuursadviseur?
Het klopt dat er rond de machtigen dezer aarde altijd mensen cirkelen die erop zinnen ooit hun plaats in te nemen. Maar de echte adviseur behoort tot een totaal ander slag mensen dan de machthebber. In zekere zin is de raadsman lui. De woorden die hij de vorst influistert sorteren maximale impact zonder dat hij zich alle inspanningen hoeft te getroosten om zelf aan de macht te komen. Vervolgens wandelt hij weer rustig zijn bibliotheek binnen, terwijl de woeste beesten elkaar onder het wateroppervlak blijven verscheuren. Hij heeft een splinter ijs in zijn hart: hoe verhitter de anderen, hoe onderkoelder hijzelf.
De schrijver doet daarnaast een oprechte poging om de houding van Poetin en Rusland te verklaren. Daarin speelt de geschiedenis een rol en gekrenkte trots, beginnend bij de slappe lach die Bill Clinton kreeg naast de dronken Boris Jeltsin. Kan het zo zijn dat de schaamte voor die gebeurtenis, waarin het machtige Rusland vernederend werd uitgelachen, heeft bijgedragen aan het ontstaan van de oorlog in Oekraïne en de huidige dreiging? Het is niet onwaarschijnlijk. Maar laten we waken voor het te snel leggen van allerlei verbanden:
Weet je, Vadja, complotdenkers vinden zichzelf heel slim, maar het zijn de grootste naïevelingen. Het liefst zouden ze zien dat alles een verborgen kant heeft en daarom onderschatten ze systematisch de kracht van domheid, van onachtzaamheid, van het toeval. Des te beter.
Intussen zijn we weer verder in de tijd en het enigma Vladimir Poetin zit nog steeds vast in het zadel. Ook Baranov viel in ongenade, net als Soerkov in de echte wereld. ‘De labrador is de enige adviseur waarop Poetin volledig vertrouwt.’ De Kremlinfluisteraar is fictie, maar het is voorwaar een intrigerend en lezenswaardig boek. Het hele gebeuren rondom de oorlog in de Oekraïne en met de Wagnergroep, waarmee ik dit stukje begon, vond plaats nadat dit boek al was geschreven. Er is al weer stof genoeg voor een vervolg. Wie weet?
Recente reacties