Dokter Zjivago – Boris Pasternak3 min read
Iedereen kent Dokter Zjivago, maar hoeveel mensen hebben het boek gelezen? In de nieuwe vertaling zijn het 652 bladzijden, maar het loont de moeite.
Het verhaal van dokter Zjivago, Joeri Andrejevitsj voor bekenden, Joerotsjka voor intimi, geeft een indringend beeld van de woelige geschiedenis van Rusland in de eerste helft van de twintigste eeuw, die werd gekenmerkt door wereldoorlogen, revoluties, een burgeroorlog, totale afbraak. Bloedige strijd, strafexpedities, executies, ballingschap, ontvoeringen, verraad en redeloos geweld vormen het decor van deze roman, waarin de personages ondanks alles de tijd nemen voor diepgaande gesprekken over liefde en de zin van het leven.
Hoewel het verhaal nog voor de mislukte revolutie in 1905 begint, komt het pas goed op gang in het revolutiejaar 1917. Zoals Joeri Andrejevitsj zegt:
Moedertje Rusland is in beweging gekomen, ze kan niet meer stil blijven staan, loopt en raakt niet uitgelopen, praat en raakt niet uitgepraat. (…) De oorlog heeft de helft gedaan, de rest is door de revolutie afgemaakt. De oorlog was een kunstmatige pauze in het leven, alsof je het bestaan tijdelijk kunt opschorten (wat een onzin!). De revolutie is ongewild losgebroken, als een te lang ingehouden adem. Iedereen is opgeleefd, herboren, iedereen heeft veranderingen, omwentelingen doorgemaakt. Je zou kunnen zeggen: in iedereen hebben zich twee revoluties voltrokken, een eigen, persoonlijke revolutie en een andere, algemene.
Joeri Andrejevitsj staat aanvankelijk positief tegen de omwenteling. Hoewel hij zelf afkomstig is uit de betere klasse, heeft hij oog voor de uitbuiting en onrechtvaardigheid die de basis legde voor de onvrede en hij is bereid om in te leveren. Maar al snel raakt hij gedesillusioneerd door de holle frasen en de grauwe werkelijkheid van het bolsjewisme. Het volk lijdt gebrek en alles wat mooi is wordt kapotgemaakt. Het land lijkt op een hotel in Moskou waar Joeri Andrejevitsj zijn oom terugvindt: ‘het (…) wekte de indruk van een gesticht waaruit de leiding was weggevlucht. Leegte, chaos en de macht van het toeval heersten op de trappen en in de gangen.’
Toen kwam de leugen over het Russische land. De grootste ramp, de wortel van het toekomstige kwaad, was dat het geloof in de waarde van de eigen mening verloren ging. De mensen verbeeldden zich dat de tijd voorbij was waarin je deed wat je morele instinct je ingaf, dat je nu met de meute mee moest zingen en naar andermans, aan iedereen opgedrongen inzichten moest leven. De heerschappij van de frasen begon zich uit te breiden, eerst die van de monarchie, daarna die van de revolutie.
Het boek is een pleidooi voor individualiteit en kunst, en tegen de kuddegeest, die een vluchtplaats is voor talentloosheid.
De persoonlijke revolutie van dokter Zjivago eindigt in dezelfde onmacht als die van het land. Zoals een mot wordt aangetrokken door de kaars die uiteindelijk zijn vleugels zal verzengen, zo kan Joeri Andrejevitsj Lara niet weerstaan, met vergelijkbaar noodlottige gevolgen.
Boris Pasternak heeft een hartverscheurend verhaal opgetekend, vol sprankelende dialogen en prachtige beschrijvingen van de natuur. Dat hij een dichter was, blijkt uit zinnen als waarin hij het licht in de kamer beschrijft als:
…het licht van de vroeg ondergaande herfstzon, sappig, glazig en waterig, als een rijp, lichtgroen appeltje.
Het boek wemelt van dit soort prachtige zinnen. Het is levendig, spannend en ontroerend. In die zin is het als de kamer van Joeri Andrejevitsj: ‘een galazaal van de geest, een bergplaats van dwaasheden, een magazijn van ontdekkingen.’
Dit boek is één van de mooiste en lyrische romans die ik ooit heb gelezen. Het heeft diepe indruk op mij gemaakt. Pasternak heeft ongetwijfeld nog zoveel meer moois geschreven. Ik heb alle delen uit de Russische Bibliotheek direct aangeschaft. Kom maar op!
Dank voor uw mooie bespreking van dit ultieme boek.