Minnebrieven – Multatuli2 min read

Ik heb veel geleden, pardon gelezen. Het overkomt me daarom niet meer zo snel dat ik in vuur en vlam raak van een roman, maar bij dit boek, uit 1861 nota bene, was dat wel degelijk het geval.

Door boeken kun je reizen in ruimte en tijd, en verkeren met grote geesten, wier lichaam allang is vergaan tot stof en as. De laatste tijd zoek ik het steeds hogerop in mijn leesdrift. Zo kom ik in aanraking met mensen als Goethe, Toergenjev, Flaubert en Multatuli.

W.F. Hermans noemde Minnebrieven ‘een van de grilligste, wildste boeken die de Nederlandse literatuur rijk is.’ Hij heeft geen woord te veel gezegd. Nooit las ik een boek met op dezelfde bladzijden zo veel sarcasme en tegelijk zo veel poëzie. Qua inhoud en stijl is dit puur literaire rock’n’roll. (Het gaat zelfs in het boek even over Rock, zij het dat dit een vogel uit Damascus betreft.)

Ik ben gegaan tot mijn vriend, die in wysheid handelt. “Zij wil iets leren” zei ik bedroefd, “leen mij iets uit uw voorraad.” Hy bracht my in de binnenkamer van zyn huis, en toonde my de schatten van kennis die hy verzameld had. Ik zag daar veel zwarte letteren, saamgevoegd op wit papier, dat geel was. Ik hoorde daar gesprekken der wyzen van alle eeuwen, en werd niet wyzer dan zy allen schynen geweest te zyn, want de meesten erkenden dat zy niets wisten, als ik. En die ’t niet erkenden, zagen er dommer uit dan de anderen.

Mutatuli gaat tekeer tegen de strop van het geloof, de gesel van de erfopvolging, de wreedheid van de uitbuiting, kortom, tegen de slechtheid. En de domheid, die ze in stand houdt.

De multatuliaanse muze Fancy (= fantasy) speelt in Minnebrieven een belangrijke rol. W.F. Hermans: ‘Zij is meer dan de muze van dit boek alleen, zij is de drijfkracht van alles wat hij [Multatuli] de moeite waard vindt in dit leven: de onberaden daden, de grote dromen.’

Multatuli noemde dit boek ‘een arabesque van aandoeningen.’ Is het een briljant spel dat de schrijver speelt? Een spel met feit en fictie, vorm en vent? Ik geloof van niet. Multatuli schrijft met zijn bloed. De enige bij wie ik in diens boeken zulke gedrevenheid, zulke drift heb gevoeld is Friedrich Nietzsche.

‘Schrijven is afdruk nemen van de ziel,’ schrijft Mutatuli. Alles of niets. Koorddansen zonder vangnet. ‘Er bestaat geen boek dat waarder is.’

Als bij Nietzsche leidde het grillige levenspad van Douwes Dekker naar steeds meer krankzinnigheid. Maar, om met Reve te spreken, hij maakte er tenminste muziek bij. En hoe!