Over vryen arbeid in Nederlandsch-Indië – Multatuli3 min read

Nadat de Max Havelaar werd opgevat als een aanklacht tegen het Cultuurstelsel van de behouders (conservatieven) dreigden de liberalen Multatuli in hun kamp te trekken met hun pleidooi voor ‘vrije arbeid’. De schrijver was furieus hierover en om voor eens en altijd duidelijk te maken dat hij noch tot het ene, noch tot het andere kamp behoorde, schreef hij de brochure Over vryen arbeid.

Dat Mutatuli resoluut weigerde zich te koesteren in de warme belangstelling van de liberalen noemt W.F. Hermans een zo mogelijk nog heroïscher daad dan het ontslag nemen in Lebak. ‘Want omdat er niet meer dan twee partijen waren, stond hij nu volledig buiten het politieke spel.’ Met zijn boekje suggereerde hij de oprichting van een derde partij. Uiteraard was ook dit volledig tevergeefs en toen hij zich een halfjaar na publicatie (in juni 1862) kandidaat stelde voor de Tweede Kamer was het aantal stemmen dat hij kreeg vrijwel nihil.

Multatuli maakt in het geschrift duidelijk dat hij op zichzelf niet tegen kolonialisme is en evenmin tegen het Cultuurstelsel. Hij was wel tegen de manier waarop het werd uitgevoerd in Nederlands-Indië. Hij schrijft: ‘De Havelaarszaak is geen stryd tegen de wet, maar een stryd tegen ‘t verkrachten van de wet.’ De regels zijn goed, maar zij worden onvoldoende gehandhaafd en misbruik blijft onbestraft.

’t Is de vraag niet of de Javaan moet worden uitgezogen door liberale of behoudende bloedzuigers. De vraag is: of hy moet mishandeld worden, door wien ook?

Dat de schrijver zich al niet veel illusies maakte blijkt uit de bittere toon. Hij stelt zichzelf voor als een roepende in de woestijn. Iedereen is slecht en dom, behalve de auteur zelf. Publikumsbeschimpfung is geen uitvinding van Peter Handke, maar van Multatuli, die zijn lezers met grote innigheid veracht.

Toch is de lezing van deze tekst een genot voor de literaire fijnproever. Dat komt door de geniale stijl van Multatuli. Hij besefte dat zelf ook en vervloekte het. Liever dan dat men hem complimenteerde met zijn mooie, satirische schrijfstijl had hij dat er naar hem werd geluisterd en dat men hem gouverneur-generaal van Nederlands-Indië had gemaakt, waarbij de heren die het tot dan toe voor het zeggen op water en brood zouden worden gezet. Een rechtvaardige toepassing van de bestaande Indische reglementen, dát was zijn doel.

Vervloekt dat verontwaardiging en droefheid zo vaak zich kleden in het lappenpak van de satire! Vervloekt dat een traan, om begrepen te worden, moet verzeld gaan van gegryns! Of is ’t de schuld myner onbedrevenheid, dat ik geen woorden vind om de diepte te peilen van de wonde die er kankert aan ons staatsbestuur, zonder myn styl te zoeken by Figaro of Polichinel?

Bewijzen uit het ongerijmde verkrijgt Multatuli door de gehekelde tegenargumenten tot in het absurde door te voeren. Met ‘de gesel van het sarcasme’ bereikt hij ongekende hoogten in zijn parodieën op de ‘systemen’ en de toespraken in het parlement van domme, gezapige en vooral achtenswaardige Kamerleden. Bestuurders zouden overbodig worden als ze niet steeds weer nieuwe regels maken, dus hoe meer wetten, hoe beter. Niemand zag dit zo scherp als Multatuli. Een voorbeeld:

Zeventiende wet. Er zullen dertien witte bonen groeien in één snyboon.

Dit doet direct denken aan de regelzucht van de bureaucratische moloch bij uitstek, de Europese Unie. Die overigens is gezeteld waar Multatuli zijn brochure schreef, namelijk Brussel.

Zo waarlyk ik veel gedragen heb, ik zegge u, daar is verrotting in den Staat, en de naam van die verrotting is leugen!
Ge zoudt onrechtvaardig handelen, Nederlanders, my te vervloeken om deze uitspraak. Ik heb ’t recht, luid te spreken voor de waarheid waaraan ik door veel lyden verbonden ben.

In Uit de suiker in de tabak van P.A. Daum valt te lezen hoe na enkele decennia de situatie op Java meer in de geest van Multatuli was, tot groot verdriet van de planters. Multatuli heeft dat genoegen zelf niet meer mogen smaken.

Dit vind je misschien ook leuk...

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *