Pelgrim – Philip Dröge3 min read

Pelgrim boeit vanaf de eerste bladzijde. Philip Dröge begint met een beeldende beschrijving van de besnijdenis van Christiaan Snouck Hurgronje. Op latere leeftijd moest de Arabist zijn voorhuid laten afsnijden om als eerste westerling Mekka te kunnen betreden. De beschreven scène is een voorbeeld van de lichte dramatisering die de schrijver toepast, waarbij hij zich probeert voor te stellen hoe het is gegaan en het zo opschrijft. Dit maakt dat het boek leest als een roman.

De vaart blijft erin en door slim toegepaste cliffhangers aan het einde van de hoofdstukken leg je het boek niet graag weg. Er staan fraaie zinnen in, zoals deze:

Er is iets triests aan thuiskomen na een lange reis. Alles wat zo bijzonder was, verdampt tot banaliteit; iedereen om je heen is weer zoals jij. Hoe hard je ook probeert om de zoete luchten van ver vast te houden, ze vervliegen in de geurloze koelte van Nederland.

Op Twitter heb ik wel eens islamcritici voorbij zien komen die Snouck Hurgronje eren als een ziener die toen al waarschuwde voor het gevaar van radicalisering in de islam. Hoewel dat deels waar is, ligt het toch genuanceerder, althans als ik mag afgaan op deze biografie.

Was de bekering van Snouck Hurgronje alleen maar voor de schijn, om hem toegang te verschaffen tot Mekka, of had hij wel degelijk religieuze gevoelens? Philip Dröge laat het in het midden. Wel zijn er aanwijzingen dat Snouck Hurgronje voor zichzelf bij testament een islamitische begrafenis had vastgelegd. Bij moslims uit verschillende landen stond hij tijdens zijn leven trouwens in zeer hoog aanzien.

Door de intriges, onverwachte wendingen en de exotische decors is Pelgrim een heerlijk boek, waarvan je en passant veel opsteekt van een deel van de Nederlandse koloniale geschiedenis. Zo vielen mij bijvoorbeeld interessante parallellen in met andere tijden. In Colombia financierde de FARC nog recentelijk de guerrilla tegen de regering met het afpersen van de plaatselijke bevolking en de drugshandel. In het negentiende-eeuwse Atjeh gebeurde hetzelfde, alleen werd de plaats van cocaïne ingenomen door… peper.

Philip Dröge heeft er een smeuïg verhaal van gemaakt, met sappige details. Zo heeft Snouck in Mekka een slavin en trouwt hij op Java twee maal met de tienerdochter van een plaatselijke hoogwaardigheidsbekleder. De jongste was nog maar dertien jaar… De beschrijving van de couleure locale vormt een van de charmes van het boek:

Maar ook valsemunters en opiumschuivers komen als vliegen op de stroop af. Mensenhandelaren en smokkelaars schuimen door de straten. Schuldenaren en oproerkraaieres vinden elkaar in de goedkope logementen van de Chinese wijk. Allemaal zijn ze op zoek naar de kansen die dit soort oorden altijd bieden. (…) Het is precies wat predikantenzoon Christiaan nodig heeft, deze verzameling van flessentrekkers en opportunisten.

Uit dit boek blijkt dat Snouck Hurgronje tijdens zijn leven een enorme bekendheid verwierf in binnen- en buitenland. Het verbaast me eigenlijk dat die faam zo is verbleekt. Misschien dat dit weer een beetje terugkomt dank zij dit boek en vanwege de actualiteit van het thema ‘islam’ in Nederland.

In de tijd van de huiskamergeleerden sprong Snouck van Hurgronje eruit door zijn hang naar avontuur en verre reizen, net als eerder Alexander von Humboldt. Deze biografie smeekt eigenlijk om een goede verfilming. Als dat gebeurt zal Christiaan Snouck Hurgronje weer de raadselachtige beroemdheid worden die hij ooit was.