Verhaal van een leven, deel 1 – Paustovksi3 min read

Verhaal van een leven is de even eenvoudige als doeltreffende titel van deze uitgave in de Russische Bibliotheek met daarin opgenomen, in herziene vertaling, de eerste twee boeken met herinneringen van Konstantin Paustovski, van zijn vroegste jeugd tot de Februarirevolutie in 1917, die tot in de verste uithoeken van het land met vreugdetranen en het gebeier van kerkklokken wordt begroet.

De verhalen lijken zonder pretenties te zijn opgeschreven. Aan de stijl is te zien dat Paustovski journalist was, een chroniqueur, iemand die vastlegt wat is geweest. Hij is eerder beschrijvend dan psychologiserend of filosoferend, zonder opsmuk. Afzonderlijk citeerbare, ‘literaire’ zinnen levert dit niet op, en vaak staan er versleten uitdrukkingen als ‘een waarheid als een koe’ , ‘ik kende de weg op m’n duimpje, of ‘ik zag geen hand voor ogen.’ Misschien – ik weet het niet – ligt dit aan de vertaler; het valt me wel op dat in een oude vertaling van Paul Léautaud, eveneens van Wim Hartog, ook dit soort clichés worden gebruikt.

Dit alles neemt niet weg dat de verhalen van Paustovski vol staan met prachtige beschrijvingen. Daarbij heeft de schrijver steeds oog voor het weer en de natuur.

De herfst in Kiev liet altijd lang op zich wachten. De zuidelijke zomer had in de stadstuinen zoveel zonnewarmte, groen en bloemengeur opgehoopt dat het hem moeilijk scheen te vallen van al die rijkdom afscheid te nemen en het veld te ruimen voor de herfst. Bijna elk jaar schopte de zomer de kalender in de war door zijn vertrek nog wat uit te stellen.

In die tijd hoorde Oekraïne ‘gewoon’ bij Rusland. Ik moet het eerste Russische boek nog tegenkomen waarin de personages onderling niet redetwisten over de toekomst van Rusland, het Russische volk en de lof zingen van de Russische taal. Dit boek is geen uitzondering. Literatuur lééfde in die tijd in Rusland, en naar verluidt nog steeds. Paustovski beschrijft hoe het nieuws van de dood van Tolstoi en later Tsjechov iedereen in diepe rouw dompelde.

De verhalen van de verre jaren die me het meest troffen zijn die over de dood van zijn vader (een sprong vooruit in de tijd, waarmee het boek begint), de aardrijkskundeleraar Tsjerpoenov met zijn privémuseum en veel jongere vrouw, de godsdienstles waarin de leerlingen uit wraak op de leraar een rat in de klas loslaten. Toch begint het pas echt boeiend te worden bij de eerste echte tegenslag in het leven van Paustovski, het moment dat zijn vader het gezin geruïneerd achterlaat.

In die jaren voor de Eerste Wereldoorlog voorvoelden velen dat er onweer op til was, maar ze konden niet voorzien met welk geweld dit over de aarde zou losbarsten. In Rusland en in de hele wereld was de atmosfeer geladen als voor een onweersbui. Maar het rollen van de donder was nog niet hoorbaar en dat stelde de mensen die niet ver genoeg vooruit keken gerust.
De sirenes die in de ochtendnevel van de voorsteden van Kiev angstaanjagend loeiden wanneer in de fabrieken gestaakt werd, de arrestaties en deportaties, de honderden proclamaties, dat alles was het weerlichten van het verre onweer. Alleen heel scherpe oren konden de donder horen aanrollen. Iedereen was dan ook verbijsterd door de eerste daverende klap in de zomer van 1914, toen de wereldoorlog begon.

Het verhaal is vanaf dat moment een ooggetuigenverslag van de wereldgeschiedenis. Net als in Dokter Zjivago van Boris Pasternak lezen we over de verschrikkingen van de Grote Oorlog. De verhalen over Paustovski’s tijd als vrijwillig hospitaalsoldaat aan het front zijn indrukwekkend en staan in fel contrast met de dromerige kinderjaren, hoewel ook tijdens en na de heftige avonturen de schrijver zich vaak terugtrekt in fantasievolle mijmeringen.

Ondanks het feit dat het zeer persoonlijke herinneringen zijn, stelt Paustovski zichzelf nauwelijks op de voorgrond. In 639 bladzijden trof ik hem maar één keer echt boos aan. Voor degenen die het boek hebben, dat was op pagina 411. Als lezer ga je houden van Paustovski. Uiteindelijk zijn deze verhalen uit de eerste hand verslavend en ik ga deel 2 en 3 beslist lezen.