Zhuang Zi: de volledige geschriften – vertaald en toegelicht door Kristofer Schipper3 min read

Uit de vierde tot derde eeuw voor onze jaartelling stammen deze geschriften. Het is een verzameling wonderlijke verhalen, de oerteksten van het taoïsme, die hun stempel hebben gedrukt op het Verre Oosten, met name China en Japan.

Door de prachtige vertaling van Kristofer Schipper is dit werk nu voor ons toegankelijk. Hij heeft er veel noten aan toegevoegd, die gelukkig op dezelfde bladzijde staan, zodat je niet hoeft te bladeren. Sommige noten gaan over de figuren en plaatsnamen, af en toe wijst hij op een woord met meerdere betekenissen en soms verklaart Schipper een deel van de tekst. Dat laatste had hij van mij vaker mogen doen. Zo is er bijvoorbeeld een verhaal van een kok, die vertelt hoe hij een koe uitbeent:

‘Een goede kok neemt eens per jaar een nieuw mes: dat is snijden. Een klunzige kok wisselt elke maand: dat is houwen. (…) Toch is het zo dat elke keer als ik op een ingewikkeld punt stoot en zie dat het moeilijk gaat worden, ik me voorzichtig inhoud. Ik kijk er strak naar en ga langzaam te werk. Heel zachtjes beweeg ik mijn mes en rats! het valt uit elkaar, als een klomp aarde die op de grond ploft. Dan sta ik rechtop, met m’n mes in de lucht, en kijk om me heen, triomfantelijk en tevreden. Daarop prijs ik mijn mes, en stop ik het in z’n foedraal.’

In de voetnoot vat Schipper dit samen: ‘Concentreer je, wees voorzichtig en kies de weg van de minste weerstand.’ Op deze manier vindt de lezer tussen de regels door de eeuwenoude wijsheid van meester Zhuang en zijn leerlingen. Er staan onvergetelijke zinnen in, zoals ‘Leeg zijn, dat is het vasten van het hart’, ‘woorden zijn als wind op de golven’ of als je tijdens het mediteren maar blijft denken aan van alles en nog wat: ‘dan doe je wat je noemt: al zittend blijven hollen.’

Dit zijn maar een paar voorbeelden van de eerste bladzijden. Zo staan er tientallen, zo niet honderden memorabele zinnen en metaforen in dit boek. Maar vergeet niet:

‘De Tao kun je niet vernemen, want als je hem verneemt, is het de Tao niet meer; de Tao kun je niet zien, want als je hem ziet is het de Tao niet meer; de Tao kun je niet in woorden uitdrukken, want als je hem in woorden uitdrukt is het de Tao niet meer. Besef dan dat wat alle vormen vorm geeft zelf geen vorm heeft! Er is geen naam die op de Tao kan worden toegepast.’

Van Zhuang Zi is ook een luisterboek beschikbaar, voorgelezen door Kristofer Schipper zelf. Deze kan ik van harte aanbevelen, naast het gewone boek. In februari 2021 is Kristofer Schipper overleden. Een goed moment om de woorden van Zhuang Zi te memoreren, die sprak over de dood van zijn vrouw:

Toen ze stierf was ik natuurlijk diep bedroefd, net als ieder ander. Maar toen dacht ik na over haar begin, en hoe er oorspronkelijk geen geboorte bestaat; en niet alleen geen geboorte, maar oorspronkelijk ook geen lichaam; en niet alleen geen lichaam, maar oorspronkelijk ook geen qi. In duisternis en vaagheid was alles vermengd! Door een eerste verandering kwam er qi, door de verandering van de qi ontstond haar lichaam, en door nog een verandering werd ze geboren. Nu is er opnieuw een verandering geschied en is ze gestorven. Dit is net als lente, zomer, herfst en winter, de cyclus van de vier jaargetijden. Thans ligt ze rustig te slapen in de grote kamer [van hemel en aarde]. Stel dat ik haar nu achtervolg met groot misbaar en tranen, dan zou ze vinden dat ik niets begrepen heb van het lot. Dus ben ik ermee opgehouden.